Herpetofauna
Bilimsel Adı : Acanthodactylus harranensis Baran, Kumlutaş, Lanza, Sindaco, Avcı ve Crucitti, 2005
İngilizce ismi : Harran Lizard
Türkçe ismi : Harran Kertenkelesi
Zoocoğrafik Durumu : Saharo-Turano-Sindian
Acanthodactylus harranensis türü ilk olarak Baran ve ark. (2005) tarafından Harran Harabeleri’nden tanımlanmış ve kaydedilmiştir. Mulder, A. harranenis’in Suriye’den (Türkiye’deki bilinen yerleşim yerinden 61 km uzaklıkta) bir örneğini, tür tanımlanmadan on yıl önce gözlemlemiş ve Harran kertenkelesi tanımlandıktan sonra örnekleri morfolojik olarak karşılaştırarak Suriye’de gözlemlediği örnekleri A. harranenis’e ait olduğu rapor etmiştir. Harran’da yayılış gösteren A. harranenis türü Mulder’in (2021) çalışmasıyla, ülkemize endemik değil, bölgeye endemik olduğu ortaya çıkmıştır.
Morfolojisi: Harran Kertenkelesi toplam uzunluğu 25 cm olan, iri yapılı tombulca bir kertenkeledir. Başının üzerinde uzunlamasına bir çukur bulunur. Occipital plak bulunmaz. Gövde ve kuyruk üzerindeki pullar düzdür. Kulak açıklığının önünde 3-6 pul bulunur. Subocular plak ağza ulaşmaz. İlk supralabial plak subocular plağın önünde yer alır. 2 ve 3. supraocular plak tek parça iken 4. supraocular plak 7-14 küçük parçadan oluşur. Vücut ortası dorsal pul sayısı 51-65 arasındadır. Arka ayakların 4. parmak zayıf olarak dişlidir. Tarak yapısı oluşturmaz. Kuyruk vücut uzunluğunun 1,5 katı kadardır. Başın üzeri kahverengi olup uzunlamasına siyahımsı lekelidir. Erkek bireyler koyu renkte iken dişiler daha açık bir zemin rengine sahiptir. Erginlerde sırt deseni siyah ağ şeklinde lekeli ve açık renkli halkasal noktalıdır. Siyah ya da beyaz lekeler kuyruk üzerinde daha belirgindir ancak silik olarak bacak üzerinde de vardır. Karın kısmı lekesiz, sarımsı-beyazdır.
Habitat tercihleri: Ülkemizde dağılış gösterdiği alan Harran Antik Üniversite kalıntıları ile karakterizedir. Sertleşmiş gri kumla ve tortul fosilli kayaçların karışmış bloklarıyla kaplı bir alandır. Bitki örtüsü, dağınık bir bozkırdır. Çalılar çoğunlukla 50 cm’den daha kısadır. Tür genellikle üzerlik bitkisi köklerine yuvalarını yapmaktadır. Yakın tarım arazilerinde bulunmazlar sadece kalıntıların bulunduğu bölgede dağılış göstermektedir.
Hayvan üzerlik bitkisinin köklerinde yaşandığı bilinmektedir. Yöre halkı tarafından üzerlik bitkisinin toplanması gibi etkenler türün ihtiyaç duyduğu ekolojik dengenin bozulmasına ve dolayısıyla beraberinde tür stresini getirmektedir. Bu faktörde türün neslinin devamlılığını olumsuz yönde etkilemektedir.
Üreme: Üreme dönemi, mevsimsel koşullara bağlı olarak Mart-Nisan ayları içerisinde başlayarak Haziran ayının ortalarına kadar devam etmektedir. Bir dişi kertenkele 3-5 arası yumurta bırakabilir. Türün üremesi ile ilgili ayrıntılı bilgiler bulunmamaktadır.
Beslenme: Tür böcek ve böcek larvalarıyla beslenir.
Davranış: Acanthodactylus harranensis hızlı bir şekilde koşan ve bu nedenle açık arazide yakalanması oldukça zor olan bir türdür. Renk desen açısından da zemin rengi ile kamuflaj olduğundan bireyleri fark etmek zordur. Rahatsız edildiğinde hızla koşarak en yakın bitkinin veya taşın arkasına sığınır, sonrasında aniden hareket eder (Şekil 5). Tarihi kalıntılar arsındaki boşluklar veya delikler ve üzerlik bitkisinin kökleri arasında yer alan önceden mevcut bir yuva tüneline girer. Kum seviyesinden yaklaşık 50 cm derinliğine kadar yuva oluşturmaktadır. Tür özellikle az vejetasyonlu alanlara yuva yapmaktadır.
Yaşam döngüsü: Harran Kertenkelesi’nin aktivitesi büyük ölçüde hava sıcaklığı sıcaklığına, güneş ışınları ve rüzgara bağlıdır. Beşer ve ark. (2019) tür hakkında yaptığı yaş çalışmada erkek bireylerin yaş ortalamasını 10 yıl, dişi bireylerin yaş ortalamasını 9 yıl olarak belirlemiştir.
Türün genel dağılışı: Tür Harran Harabeleri ve Suriye’de (Türkiye’deki bilinen yerleşim yerinden 61 km uzaklıkta) dağılış gösterdiği bilinmektedir (Baran et al., 2005; Mulder, 2021).
Türün ülkemizdeki dağılışı ve eğilimi: Tür ülkemizde sadece Harran Harabelerinden bilinmektedir. Popülasyon eğilimi azalmaktadır (Kaska ve ark., 2009). Bu tür, çok sınırlı yaşam alanı içerisinde nadir bulunmaktadır. Harran mevkiinde 1000’den az olgun birey olduğu düşünülmektedir (Kaska ve ark., 2009; Beşer ve ark. 2019).